Om 5.30 uur ’s ochtends lokale tijd verschijnt de Russische president Vladimir Poetin op de staatstelevisie voor een toespraak tot de natie: 28 minuten lang trekt hij van leer tegen het “anti-Russische Oekraïne” dat in de zak zit van een almaar naar het oosten opschuivende NAVO en de Russische veiligheid bedreigt. Rusland “mag niet langer toekijken”, argumenteert Poetin, en moet Oekraïne “denazificeren en demilitariseren”: “De situatie noopt ons onmiddellijk actie te ondernemen. Daarom heb ik een speciale militaire operatie bevolen.”

Terwijl Poetin zijn toespraak houdt, trekken duizenden Russische soldaten in tanks, pantservoertuigen, vliegtuigen en helikopters Oekraïne langs drie kanten binnen. Vanuit Wit-Rusland en Rusland trekken ze het noorden binnen en rukken ze onder andere op richting Kiev en Charkiv. In het oosten wordt de Donbas onder de voet gelopen, en vanuit de Krim trekken ze richting Cherson en Zaporizja.

Het is pas bij die terugtrekking dat de gruwel van de bezetting voor de wereld echt duidelijk wordt. In de straten van Boetsja, een voorstad van Kiev, blijven de lichamen van tientallen burgers in de straten achter. Ze blijken, met de handen op de rug, standrechtelijk geëxecuteerd door de zich terugtrekkende Russische soldaten. Er duiken verschrikkelijke verhalen op van folteringen en verkrachtingen door Russische soldaten.

Videobeelden van bewakingscamera’s van bij het begin van de invasie tonen onder andere hoe negen burgers door Russische militairen worden weggeleid richting een keldercomplex, waar ze worden gefolterd. Zeven onder hen worden uiteindelijk op een binnenpleintje in koelen bloede doodgeschoten.

In totaal worden de lichamen van meer dan 400 gedode burgers teruggevonden in massagraven in Boetsja, een deel van hen gefolterd en verkracht. Het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties onderzoekt de zaak en documenteert meer dan 50 standrechtelijke executies, wat tot de juridische kwalificatie van ‘oorlogsmisdaad’ kan leiden. Ook het Mensenrechtenhof in Straatsburg en het Strafhof in Den Haag trekken de executies naar zich toe, de internationale onderzoeken lopen nog steeds.

Een maand lang werden de inwoners van Boetsja geterroriseerd, verkracht en gefolterd. Lees hier de reconstructie: ‘Ik smeekte hen om hem niet aan te raken’

Azovstal, decennialang het kroonjuweel van de Oekraïense staalindustrie aan de Zee van Azov in Marioepol, groeit in het voorjaar van 2022 uit tot hét symbool van standvastig Oekraïens verzet tegen de Russische agressie. Drie maanden lang wordt de gigantische fabriek bestookt met artillerie- en rakettenregens, terwijl Russische grondtroepen dag na dag het centrum van Marioepol verder insluiten. Naar schatting 25.000 burgers komen om het leven tijdens het beleg. Begin mei verschuilen nog steeds meer dan duizend Oekraïense soldaten, velen van hen gewond, zich in het doolhof van de Azovstal-fabriek. Op 20 mei geven de laatsten onder hen zich over, en is het beleg van Marioepol voorbij.

Op 29 augustus kondigt Oekraïne publiekelijk een tegenoffensief in het zuidelijke Cherson aan. Het blijkt een goed uitgekiende list: terwijl het Russische leger in allerijl versterkingen zuidwaarts stuurt, hebben de Oekraïners hun blik vijfhonderd kilometer noordwaarts gericht, waar een groot deel van de regio Charkiv er relatief onbeschermd bij ligt.

Hun blitzoffensief daar start op 6 september en verrast de Russen compleet. Aangezien zij geen Oekraïense tegenaanval hadden verwacht, zijn hun versterkingen er amper uitgebouwd. Met snelle mobiele eenheden dringen de getrainde Oekraïense soldaten, die al sinds 2014 door NAVO-collega’s waren opgeleid, door de Russische linies. Na ongeveer een maand staan ze aan de grens met de provincie Loehansk.

Onder de bescherming van het winterweer en Oekraïners die wachten op tanks uit het Westen om in de aanval te kunnen gaan, begint het Russische leger aan een immense logistieke operatie net achter de frontlinie. Over een lengte van 1.300 kilometer leggen duizenden genietroepen een kilometers brede defensieve gordel aan van loopgraven, bunkers, schuttersputten, prikkeldraad, antitankgreppels, drakentanden en vooral: landmijnen. Miljoenen worden er neergelegd om het verwachte Oekraïense tegenoffensief, dat ergens in het voorjaar van 2023 zou beginnen, tegen te houden – al zal dat pas later, bij de start van het offensief, echt duidelijk worden.

Het vertraagde tegenoffensief geeft Rusland de tijd om uitgebreide versterkingen uit te bouwen en dichte mijnenvelden aan te leggen. Het zijn extra uitdagingen voor het Oekraïense tegenoffensief.

Meer dan tien maanden lang is erom gestreden: Bachmoet, een stadje van amper een goeie veertig vierkante kilometer groot, en voor de oorlog iets meer dan 70.000 inwoners. En toch staat het, sinds de strijd er in augustus 2022 begon, symbool voor de complete verwoesting die een oorlog in stedelijk gebied kan aanrichten.

In de vroege ochtend van 6 juni vindt een immense explosie plaats op de drie kilometer lange dam van Nova Kachovka in de Dnipro-rivier, die het bezette oostelijke deel van Cherson scheidt van het al bevrijde westelijke deel. Door de explosie krijgt de brede rivier vrij spel om stroomafwaarts immense laaggelegen gebieden volledig blank te zetten. Na twee dagen zijn grote delen van Cherson tot gemiddeld vijf meter hoog overstroomd, tienduizenden mensen moeten worden geëvacueerd. Minstens 58 mensen komen om het leven.

Zowel Oekraïne als buitenlandse experts wijzen naar Rusland als dader, aangezien de dam onder controle van het Russische leger stond, en de dambreuk een oversteek van de Dnipro-rivier de komende weken en maanden onmogelijk maakt. De vermoedens worden bevestigd doordat de Russen de dam in de voorafgaande maanden aan de ontploffing gesloten hebben gehouden, waardoor het waterpeil van de rivier aan de dam hoger stond dan in de laatste dertig jaar het geval was geweest. Vermoed wordt dat het opblazen van de dam dan ook een manoeuvre was om het verwachte Oekraïense tegenoffensief alvast op deze plaats te bemoeilijken.

Bekijk. Voor en na, zo ziet het overstroomde zuiden van Oekraïne eruit na de dambreuk

Maandenlang was het in de grootste geheimhouding voorbereid, gesimuleerd en uitgesteld omdat het niet op punt stond. Maar begin juni is het dan zover: het Oekraïense tegenoffensief gaat van start. Op drie verschillende assen worden aanvallen gelanceerd met behulp van zware westerse gevechtstanks en pantservoertuigen.

Zo proberen de Oekraïners via de flanken van Bachmoet de Russische troepen, die er nog bekomen van de verovering, te omsingelen. Tegelijkertijd worden aanvallen gelanceerd in het zuiden in een poging de Russische landbrug in tweeën te splitsen. Zowel op de grens van de provincies Zaporizja en Donetsk als verderop naar het westen nabij het dorp Robotyne, zet Oekraïne onder andere Leopard 2-tanks en Bradley-pantservoertuigen om een doorbraak te forceren. Het doelwit lijkt daarbij enerzijds de grote stad en het verkeersknooppunt Melitopol te zijn, anderzijds de havenstad Berdjansk aan de Zee van Azov.

Al maandenlang loopt de spanning tussen Wagner-topman Jevgeni Prigozjin en de Russische defensietop op. In woedende videoboodschappen op sociale media beschuldigt Prigozjin de Russische generaals en minister van Defensie Sergej Sjojgoe ervan zijn troepen bewust de nodige munitie en ander materiaal te onthouden, zodat het huurlingenleger zeker niet met de trofee van Bachmoet kan gaan lopen.

Op 23 juni culmineert het conflict in een ware opstand. Prigozjin beschuldigt de Russen ervan een Wagner-kamp te hebben gebombardeerd en trekt met zijn troepen vanuit Oekraïne de Russische grensstad Rostov-aan-de-Don binnen. Die wordt zonder veel bloedvergieten ingenomen, waarna de Wagner-colonne zich in beweging zet richting Moskou.

Russisch president Poetin verschijnt woedend op de staatstelevisie, spreekt over een dolksteek in de rug en noemt de opstand landverraad, waarop hij “wrede maatregelen” aankondigt. Terwijl Prigozjins troepen Russische gevechtsvliegtuigen uit de lucht schieten en stilaan een burgeroorlog lijken te ontketenen, worden voor de Russische hoofdstad in allerijl versterkingen opgeworpen.

En dan is de opstand plots voorbij, nog geen 24 uur nadat hij begonnen was. Prigozjin meldt een overeenkomst met Poetin, waarbij zijn troepen vrije baan krijgen naar Wit-Rusland. Maar Poetins wraak zal zich pas later voltrekken, wanneer op 23 augustus, exact twee maanden na de opstand, Prigozjins privévliegtuig in mysterieuze omstandigheden neerstort.

Wie er achter de crash zit, is officieel nooit opgehelderd, maar weinigen twijfelen eraan dat Poetin er de hand in had.

Het Oekraïense tegenoffensief mag dan wel jammerlijk mislukt zijn, dat betekent niet dat de strijd tegen de Russische bezetting is stilgevallen, integendeel. Vooral achter het front maakt het Oekraïense leger zeer secuur gebruik van de Frans-Britse langeafstandsraketten die het van beide landen heeft gekregen en die tot 250 kilometer ver met uiterste precisie doelwitten kunnen raken.

Vooral op de Krim weten ze in het najaar van 2023 wat dat betekent. In de ene operatie na de andere worden Russische luchtafweerinstallaties uitgeschakeld met drones en raketten. Dat maakt het de Oekraïners dan weer gemakkelijker om de Russische Zwarte Zeevloot te viseren.

Het is 10 oktober 2023 wanneer het Russische leger in de Donbas een nieuw grootschalig offensief lanceert. Het doel: het stadje Avdiivka, dat al sinds 2014 in de frontlinie van de strijd tussen het Oekraïense regeringsleger en de pro-Russische separatisten ligt. De strijd vertoont grote gelijkenissen met die van Bachmoet: een middelgroot provinciestadje waar de Russen wekenlang de ene aanvalsgolf na de andere tegenaan gooien, met grote verliezen tot gevolg. Week na week duiken beelden op van de zoveelste Russische colonne tanks en pantservoertuigen die zich tegen de Oekraïense defensie te pletter rijdt.

Tot de Russen uiteindelijk, na vier maanden van intense gevechten, toch hun numeriek overwicht weten uit te buiten en Avdiivka begin februari 2024 steeds meer beginnen te omsingelen. Geleidelijk aan snijden ze daarbij de Oekraïense aanvoerlijnen af, en lijkt het een kwestie van tijd vooraleer het stadje volledig in Russische handen valt. Dat gebeurt uiteindelijk op 16 februari.

In Kiev voert president Zelensky intussen een zo goed als volledige wissel door aan de top van het leger. Opperbevelhebber Valeri Zaloezjny lijkt het gelag te moeten betalen voor het mislukte tegenoffensief: onder het mom van ‘de oorlog van 2024 is niet meer die van 2022 en 2023’ wordt hij vervangen door de commandant van de landstrijdkrachten, Oleksandr Syrsky. Ook op andere belangrijke posities in de Oekraïense generale staf worden wissels doorgevoerd. Aan hen om een nieuwe strategie uit te tekenen voor 2024 en de jaren die volgen.