“We hebben geen andere keuze dan Rusland en zijn inwoners te beschermen.” Het is donderdag 24 februari 2022, 5.30 uur Moskou-tijd. Op de Russische staatstelevisie begint Vladimir Poetin aan een toespraak. Achtentwintig minuten lang trekt de president van leer tegen het “anti-Russische Oekraïne” dat in de zak zit van een almaar naar het oosten opschuivende NAVO en de Russische veiligheid bedreigt. Rusland “mag niet langer toekijken”, argumenteert Poetin, en moet Oekraïne “denazificeren en demilitariseren”: “De situatie noopt ons onmiddellijk actie te ondernemen. Daarom heb ik een speciale militaire operatie bevolen.”

Een halfuur eerder, 4 uur lokale tijd in Kiev, staan bij Kyrylo Boedanov de zenuwen al strak gespannen. De Oekraïense inlichtingenchef waarschuwt al weken voor een Russische invasie, gealarmeerd door de troepenopbouw in Wit-Rusland en Rusland. Hoe dichter 24 februari nadert, hoe groter Boedanovs vrees wordt en de avond voordien is hij zeker. Om 4 uur zal Poetin met 190.000 manschappen en duizenden tanks, pantserwagens, vliegtuigen en helikopters aanvallen.

Tientallen lijken van burgers liggen op 1 april met hun handen op de rug gebonden in de straten van Boetsja. Velen blijken standrechtelijk geëxecuteerd door de Russen, die een dag eerder de voorstad van Kiev, op een kleine 20 kilometer van de hoofdstad, hebben verlaten. In massagraven vinden onderzoekers meer dan 400 andere lijken, vaak met sporen van foltering en verkrachting. De gruwel schokt de wereld.

Voor Oekraïne is het zo klaar als een klontje: zonder extra militaire steun zullen in de bezette gebieden nog honderden Boetsja’s plaatsvinden. Op 13 april kondigen de Verenigde Staten voor het eerst aan dat ze Oekraïne van zware M777-houwitsers zullen voorzien, die het numerieke overwicht van de duizenden stuks Russische artillerie moeten tegengaan.

Het zinken van het vlaggenschip Moskva in de Zwarte Zee op 14 april betekent een nieuwe blamage voor het Russische leger. Maar tegelijk wordt de wurgkoord om de zuidoostelijke havenstad Marioepol steeds strakker getrokken, en na een wekenlange bommencampagne valt het laatste Oekraïense verzetsbolwerk in de Azovstal-fabriek op 20 mei in Russische handen. Volgens Oekraïne vielen bij de belegering van de stad 25.000 burgerdoden en werd 95 procent van alle gebouwen er verwoest.

Met de voltooiing van de landbrug tussen de Krim en de Donbas komt Poetins imperialistische droom van ‘Novorossija’ of ‘Nieuw-Rusland’, tot 1917 een Russische kolonie in het zuiden van Oekraïne, opnieuw wat dichterbij.

Ook logistiek vergemakkelijkt de val van Marioepol de zaken voor de Russen: voortaan kunnen ze hun troepen zowel via het schiereiland als via de grens met Rusland bevoorraden. Het besef dringt zowel in Kiev als in Washington door dat Oekraïne wapens met een groter bereik nodig heeft, wil het die aanvoerlijnen kunnen verstoren. Die komen er uiteindelijk op 1 juni, met de Amerikaanse aankondiging om Himars-raketlanceerders te sturen. Dat High Mobility Artillery Rocket System vuurt in snel tempo tot zes raketten per keer af naar een doel tot 80 kilometer verderop.

“Geen enkel wapensysteem is een gamechanger op zichzelf”, nuanceert Kris Quanten, eveneens historicus bij de KMS. “Maar toch kan het belang van de Himars niet onderschat worden. Ze maakten de Oekraïense arm langer en preciezer, en de Oekraïners hebben ze maximaal uitgebuit om de Russen tot ver achter de linies pijn te doen.” Honderden wapenopslagplaatsen, commandocentra en kazernes worden in een maandenlange campagne van precisiebombardementen vernietigd.

Rusland blijft ondertussen vechten in zijn aloude stijl. Met massale artillerieaanvallen worden Severodonetsk en Lysytsjansk, de twee laatste steden in de provincie Loehansk die nog niet in Russische handen zijn, platgebombardeerd. Eind juni trekt een moegestreden Oekraïne zich er terug.

Hoe inventief de Oekraïners zijn, blijkt pas echt begin september. Terwijl ze op 29 augustus een tegenoffensief in het zuidelijke Cherson aankondigen en Rusland die regio versterkt, bereiden in alle stilte duizenden Oekraïense soldaten zich voor op een aanval 500 kilometer naar het noorden.

Op 6 september starten ze in Charkiv een blitzoperatie waarvan het succes militaire strategen vandaag nog altijd verbaast. Met snelle, mobiele eenheden die perfect op elkaar inspelen, bevrijdt Oekraïne 4.000 vierkante kilometer grondgebied in een dag tijd. Na minder dan een maand staat het op de grens met Loehansk. “Vergeet niet dat Oekraïne al sinds 2014 door de Amerikanen werd opgeleid volgens de NAVO-standaarden”, zegt Quanten. “Zo’n combined arms warfare is een heel complexe zaak en vergt jarenlange training. Maar Charkiv heeft getoond dat die methode werkt.”

Tegelijk breekt er chaos uit onder de slecht voorbereide Russische soldaten die het gebied moeten verdedigen. De soldaten die het overleven, nemen met gestolen auto’s en zelfs fietsen de vlucht.

Voor Poetin is het Oekraïense succes van het Charkiv-tegenoffensief een ruw ontwaken. Een gedeeltelijke mobilisatie, afgekondigd op 21 september en ondersteund door de officiële aanhechting van Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson bij Rusland, moet het tij keren. Driehonderdduizend Russen zullen de komende maanden onder de wapens worden geroepen.

Oekraïne zal zijn aangekondigde tegenoffensief in Cherson uiteindelijk pas midden november voltooien. Op 8 oktober maakt de succesvolle aanslag op de Krimbrug, die het geannexeerde schiereiland met zuidelijk Rusland verbindt, de zo al lastige logistieke uitdaging van de Russen in het gebied niet langer houdbaar. Met de brede Dnjepr-rivier als nieuwe natuurlijke barrière trekken ze zich terug op de oostelijke oever.

Hoe de oorlog verder zal evolueren, weet niemand. Onderhandelingen zijn op dit moment compleet uitgesloten: Poetin toont geen enkele interesse en Zelensky wil vechten tot de eindoverwinning.

Oekraïne waarschuwt al weken voor een groot Russisch offensief, aangezien Poetin tegen 24 februari resultaten wil voor de symbolische verjaardag van de oorlog. De verhoogde activiteit op meerdere plekken aan het front en de almaar strakkere omsingeling van Bachmoet, dat al sinds augustus wordt aangevallen, lijken de Oekraïners alvast gelijk te geven. Recente extreem hoge Russische verliezen, volgens Oekraïne tot wel 1.000 soldaten per dag, lijken van geen enkele tel voor Poetin en zijn generaals.

Bovendien lijkt het Kremlin in een race tegen de tijd verwikkeld om nog zo veel mogelijk gebied te veroveren voordat de beloofde nieuwe wapens uit het Westen hun intrede doen. Daarmee hoopt Oekraïne in de lente een vernieuwd tegenoffensief te starten en in de zomer aan de poorten van de Krim te staan.